Autor: Maciej Kozak © Opublikowano: 06.01.2021
Ankō Itosu był jednym z najwybitniejszych mistrzów Karate w historii. Uważany jest za pioniera nowoczesnego Karate, ponieważ to za jego zasługą sztuka Karate, dotychczas hermetycznie zamknięta na Okinawie, rozpoczęła swą reformację, wyruszyła do Japonii, a później w świat.
O prywatnym życiu mistrza Itosu nie wiele wiadomo. Urodził się w 1831 roku w Shuri, w Królestwie Riukiu (jeszcze nie Okinawie), w szlacheckiej rodzinie. Odebrał surowe wychowanie i staranne wykształcenie, dzięki któremu potem pracował jako sekretarz na dworze królewskim (za panowania Drugiej Dynastii Shō). Jako dziecko był mikry, nieśmiały, leniwy i chorowity. Aby to zmienić, od 16 roku życia zaczął trenować sztuki walki - wpierw u mistrza Nagahamy, później u mistrza Gusukumy oraz u »SOKONA "BUSHI" MATSUMURY«
Dzięki treningowi Itosu budził powszechny respekt. Niewysoki, lecz potężnie zbudowany, o niesłychanie silnych ramionach i groźnym, przenikliwym spojrzeniu. Wiele jest podań i opowieści o niespotykanej sile uderzeń Itosu. Podobno mistrz Matsumura, sam cieszący się renomą niepokonanego, uważał Itosu za najsilniejszego budo-ka na Okinawie.
Na marginesie. Kwestia zdjęcia.
Do dziś nie jesteśmy pewni, jak naprawdę wyglądał Ankō Itosu. Przez lata mieliśmy do dyspozycji jego rysunkową podobiznę - niewiadomego pochodzenia, którą to możecie podziwiać na początku tego artykułu. 28 lutego 2006 roku, na łamach gazety Okinawa Times zostało opublikowane zdjęcie - bardzo stare, przedstawiające grupę adeptów sztuki walki, a wśród nich - starszego pana z mocarnym wąsem. Autor artykułu twierdził, że to właśnie jest mistrz Ankō Itosu. I tak się przyjęło. W następnych latach odkryto kolejne dwa zdjęcia, na których rzekomo widać wąsatego Ankō Itosu - ich dalsza analiza jednak wykazała, że nie zgadzają się pewne fakty i daty. Ostatecznie, 1 marca 2019 roku „pan z wąsem” został zidentyfikowany jako MIYAKE SANGO, instruktor szermierki (Kendo) z Okinawy. Znajdujący się na zdjęciu adepci faktycznie mają na sobie charakterystyczne napierśniki, co by się zgadzało. Nie zostaliśmy jednak zupełnie bez niczego, ponieważ na jednym z tych zdjęć widać innego starszego człowieka, z siwą brodą, w odpowiednim wieku (wyglądającego na 74 lata). Powstała teza, że to właśnie jest mistrz Itosu - na zdjęciu z zakończenia roku szkolnego w liceum, gdzie właśnie zaczął nauczać To-de. Czy to prawda? Czas pokaże.
Wracając.
W 1879 roku Japonia zaanektowała Riukiu.
Królestwo zostało zmienione w Prefekturę Okinawa, a panowanie dynastii królewskiej dobiegło końca. Wielu urzędników pracujących na królewskim dworze zostało bez pracy i środków do życia, z Ankō Itosu włącznie. Nie wiemy co robił przez następne lata. Wiemy natomiast, że w roku 1892 (inne źródła podają rok 1901) na Okinawę przybył Shintaro Ogawa – kurator oświaty (konkretnie pełnomocnik ds. edukacji) z Japonii. Zorganizowano dla niego pokaz sztuki walki, który przeprowadził Ankō Itosu wraz ze swoimi uczniami. Mistrz miał wtedy 61-70 lat. Pokaz zrobił tak dobre wrażenie, że pan Shintaro, w sprawozdaniu dla Ministerstwa Edukacji, mocno zarekomendował włączenie treningów Toudi do programu szkół na Okinawie. Japońskie Ministerstwo się zgodziło.
W międzyczasie.
Zainteresowanie armii Japonii.
Około roku 1891 okinawską sztuką walki To-de zainteresowała się japońska armia. Podobno wojskowi rekruterzy zauważyli, że ludzie na Okinawie byli ponadprzeciętnie silni i sprawni, a zapytani o to - mówili, że to dzięki treningowi ich lokalnej sztuki walki. Jednakże, szybko okazało się, że wieloletniego treningu nie da się "skompresować" do dwumiesięcznego szkolenia rekrutów, dlatego wojsko wycofało się wtedy z całego pomysłu. Być może jednak już wtedy mistrz Itosu opracowywał ćwiczenia w kolumnie i rozważał stworzenie form (kata) możliwych do nauki w grupie dla początkujących.
Pamiętajmy.
Do tej pory Karate (wtedy jeszcze nazywane Toudi lub Tode, czyli Chińska Ręka) było trenowane w tajemnicy, w bardzo wąskim, zaufanym gronie. Nauczyciel miał najczęściej jednego, góra kilku uczniów. Treningi często odbywały się w nocy, w domu lub ogrodzie nauczyciela. Nie było szkół walki, grup treningowych, programów nauczania, podręczników etc. Wszystko opierało się na przekazie ustnym i wiele faktów przepadło - dlatego też tak trudno jest dziś badać »historię Karate«.
Mając zgodę władz, Itosu zaczął nauczać Toudi w szkole podstawowej Shuri Jinjo. Opracowywał program szkoleniowy. W latach 1904-1907 (niektóre źródła podają 1901-1904), na potrzeby nauki w szkołach, Itosu uprościł starą formę KOSOKUN i na jej podstawie stworzył cykl pięciu »KATA PINAN«. Rozpoczęła się rewolucja.
Czy to znaczyło, że Toudi - trochę tajemnicza, właściwie nielegalna, nastawiona na śmiertelną skuteczność sztuka walki teraz była przekazywana dzieciom w podstawówce? Nie, spokojnie. Mistrz Itosu wiedział co robi.
W podejściu do treningu zaszła zasadnicza zmiana. Formy kata były nauczane w zmienionej, uproszczonej formie (wspomniana już piątka »Pinan« oraz 25 innych układów, m.in. Naifanchin Shodan/Nidan/Sandan). Niebezpieczne techniki zostały ukryte w taki sposób, że bez pomocy nauczyciela uczeń nie znał prawdziwego znaczenia i zastosowania kata. Stąd mamy tzw. BUNKAI i OYO – zaawansowaną analizę technik w kata i zastosowanie ich w realnej walce. Dzięki temu trening był bezpieczny dla „casualowych” adeptów, nie wyjawiał strasznych, śmiercionośnych sekretów osobom początkującym.
Jednocześnie mistrzowi Itosu bardzo zależało na zachowaniu oryginalnego przekazu i uratowaniu od zapomnienia starych form. Jego najwięksi uczniowie, m.in. KENWA MABUNI, CHŌSHIN CHIBANA, GICHIN FUNAKOSHI, doskonale rozumieli intencje swojego mistrza i również zachowywali „sekretne nauki” tylko dla zaufanych uczniów.
Itosu zmienił też sposób prowadzenia samych treningów – upodobnił je do musztry wojskowej (z pomocą swych uczniów, m.in. CHŌMO HANASHIRO oraz KENTSŪ YABU, oficera armii japońskiej, którego uczniowie nazywali "sierżant"). Pojawiło się zatem ustawienie grupy w szeregach i kolumnach, odliczanie powtórzeń danego ćwiczenia, system komend (yoi, hajime, yame).
Ekspansja sztuki Toudi trwała. Itosu zaczął jej nauczanie w szkole podstawowej, lecz w następnych latach zaczął też działać w liceum, a także w kolegium nauczycielskim, żeby kolejne pokolenie szkolnych nauczycieli mogło przekazywać nauki dalej.
Rozpowszechniwszy Toudi na Okinawie, Ankō Itosu wziął na cel samą Japonię. Pragnął, by „chińska ręka” nie pozostała zamknięta na rodzimej wyspie, lecz by znalazła kolejne, jeszcze szersze grono odbiorców. Sprawa jednak była trudna o tyle, że japońskie władze były bardzo wyczulone na wszelkie wpływy Chin. W tamtym czasie relacje między Japonią, a Chinami były napięte, a dodatkowo w Japonii panowały silne tendencje patriotyczne, mówiąc delikatnie.
Ponownie, Ankō Itosu wykazał się mądrością.
Wiedział, że musi przekonać japońskie władze o pożyteczności trenowania Toudi (Tode). W październiku 1908 roku napisał list do japońskiego Ministerstwa Edukacji i Ministerstwa Wojny (według innych źródeł list ten był adresowany do Departamentu Szkolnictwa Prefektury Okinawa, lecz potem został on przekazany japońskim Ministerstwom).
Rozpoczął list słowami: „Tode nie wywodzi się ani z buddyzmu ani z konfucjanizmu”, od razu odpierając ew. zarzut o religijne konotacje. W dalszej części listu zawarł 10 ZASAD UPRAWIANIA TODE (jap. TODE JUKUN). Wyraźnie w nich zaznaczył, że Tode nie służy do ataku, ani agresji, tylko do ochrony siebie i bliskich. Potem wykazał liczne korzyści płynące z treningu, m.in. rozwój fizyczny, wzmocnienie zdrowia, kształtowanie charakteru. Na koniec zwrócił uwagę, że dobrze wytrenowani adepci (tzn. zdrowi, silni, cechujący się dobrym charakterem i postawą moralną) stanowiliby dużą korzyść dla społeczeństwa, a także wojska. List ten jest dziś uważany, za jeden z najważniejszych dokumentów w historii Karate.
Ankō Itosu umarł w 1915 roku, mając 84 lata. Jego najwybitniejsi uczniowie (Gichin Funakoshi, Chōshin Chibana, Kentsū Yabu, Chōmo Hanashiro, Chōki Motobu, Kanken Tōyama oraz Kenwa Mabuni) kontynuowali dzieło swojego nauczyciela - nauczali i popularyzowali Tode/Toudi (w międzyczasie coraz częściej już nazywane KARATE) na terenie Japonii, otwierali własne szkoły, pisali książki. W roku 1917, w Shuri, w domu Kenwy Mabuniego zostało założone pierwsze stowarzyszenie Karate o nazwie KARATE KENKYU KAI. W 1936, w Naha, odbyła się »słynna konferencja mistrzów«, na której oficjalnie ustanowiono nazwę KARATE i wyznaczono kierunek dalszego rozwoju.
Efekty dzieła mistrza Ankō Itosu oraz ogromnej pracy jego uczniów trwają do dziś. Karate jest praktykowane przez ponad 100 milionów ludzi na całym świecie (dane WKF) i jest znane wszędzie. Nic, tylko trenować! Dziękujemy Ci, mistrzu Itosu!
